Vận động thô là gì? 10 bài tập phát triển kỹ năng vận động thô cho trẻ

Ba mẹ có bao giờ lặng ngắm khoảnh khắc con mình loạng choạng bước những bước đi đầu tiên, hay khi con cố gắng hết sức để ném một quả bóng đi xa hơn một chút? Những cú ngã nhẹ, những lần đứng dậy đầy quyết tâm, những tiếng cười giòn tan khi chinh phục được một bậc thềm... tất cả không chỉ là những kỷ niệm đáng yêu. Đằng sau đó là cả một quá trình kỳ diệu của não bộ và cơ thể đang phối hợp, mà các chuyên gia gọi là sự phát triển kỹ năng vận động thô.

Đây không chỉ đơn thuần là hoạt động thể chất. ME tin rằng, vận động thô chính là viên gạch nền tảng, là móng nhà vững chắc cho toàn bộ sự phát triển phương pháp giáo dục của trẻ sau này - từ khả năng học tập, tư duy logic cho đến trí tuệ cảm xúc và kỹ năng xã hội.

Trong bài viết này, ME School sẽ cùng ba mẹ đi sâu vào bản chất của vận động thô, khám phá vai trò không thể thiếu của nó, và quan trọng hơn cả, là các phương pháp dạy học đơn giản mà hiệu quả để ba mẹ có thể trở thành người đồng hành tuyệt vời cùng con trên hành trình kiến tạo nền tảng vàng này.

Vận động thô là gì?

Vận động thô (Gross Motor Skills) là khả năng thực hiện các chuyển động lớn, có sự phối hợp của các nhóm cơ chính trên cơ thể như tay, chân, lưng và thân mình. Nói một cách đơn giản, đó là tất cả những hoạt động giúp con di chuyển và kiểm soát cơ thể trong không gian.

Để ba mẹ dễ hình dung, đây chính là những kỹ năng vận động thô mà con đang rèn luyện:

• Lăn, trườn, bò: Những cột mốc đầu đời quan trọng nhất.
• Ngồi dậy, đứng lên: Sử dụng cơ lưng, bụng và chân để giữ thăng bằng.
• Đi, chạy, nhảy: Phối hợp toàn bộ cơ thể để di chuyển một cách linh hoạt.
• Leo trèo: Rèn luyện sức mạnh của tay, chân và khả năng giải quyết vấn đề.
• Ném, bắt, đá bóng: Phối hợp nhịp nhàng giữa tay, mắt và chân.

Tóm lại, vận động thô là nền tảng cho mọi hoạt động thể chất, giúp trẻ tự do khám phá thế giới xung quanh một cách chủ động và tự tin.

Bé trườn, bò là một hoạt động của vận động thô

Vai trò của việc phát triển kỹ năng vận động thô cho trẻ

Phát triển kỹ năng vận động thô không chỉ đơn thuần là giúp trẻ khỏe mạnh hơn về thể chất. Nó là chìa khóa vàng mở ra vô số cánh cửa phát triển quan trọng khác, tạo nên một đứa trẻ toàn diện, hạnh phúc và tự tin. Dưới đây là những vai trò cốt lõi mà vận động thô mang lại:

1 - Nền tảng cho sự độc lập và tự tin

Biết cách dạy con tự lập theo từng giai đoạn, một đứa trẻ có kỹ năng vận động thô tốt sẽ có khả năng tự mình làm rất nhiều việc: tự ngồi vào bàn ăn, tự đi lấy đồ chơi, tự mặc quần áo, hay đơn giản là tự tin chạy đến ôm chầm lấy ba mẹ. Mỗi khi con chinh phục được một thử thách vận động mới – từ việc lẫy được lần đầu tiên đến khi tự đi được xe đạp – sự tự tin và lòng tự trọng của con lại được bồi đắp thêm một chút. Con học được rằng: "Mình có thể làm được!".

Kỹ năng vận động thô tốt sẽ có khả năng tự mình vui chơi là nền tảng cho sự độc lập và tự tin

2 - Thúc đẩy phát triển não bộ và nhận thức

Vận động không chỉ là hoạt động của cơ bắp, mà còn là "bài tập thể dục" cho não bộ. Khi trẻ chạy, nhảy, leo trèo, não bộ của trẻ phải làm việc liên tục để:

• Xử lý thông tin cảm giác: Con đang đứng trên cỏ hay sàn nhà?
• Giữ thăng bằng: Làm sao để không bị ngã?
• Nhận thức không gian: Khoảng cách từ đây đến cái cây kia là bao xa?
• Phối hợp hai bán cầu não: Các hoạt động như bò, trườn, vắt chéo tay chân giúp kết nối và tăng cường giao tiếp giữa hai bán cầu não, một yếu tố cực kỳ quan trọng cho việc học tập sau này.

Hoạt động bò, trườn giúp bé phát triển não bộ và nhận thức

3 - Tăng cường sức khỏe thể chất toàn diện

Đây là ý nghĩa phương pháp phát triển thể chất cho trẻ mầm non rõ ràng nhất. Vận động thường xuyên giúp trẻ:

• Xây dựng hệ cơ và xương chắc khỏe.
• Duy trì cân nặng hợp lý, phòng ngừa béo phì.
• Tăng cường sức khỏe tim mạch và hệ tuần hoàn.
• Giải phóng năng lượng dư thừa một cách tích cực, giúp con ăn ngon, ngủ sâu giấc hơn.

Vận động thô giúp trẻ ngủ ngon hơn

4 - Cải thiện kỹ năng xã hội và cảm xúc

Hầu hết, kỹ năng xã hội đối với trẻ mầm non thông qua các trò chơi tập thể ngoài trời như đuổi bắt, trốn tìm, đá bóng... đều đòi hỏi kỹ năng vận động thô. Thông qua những trò chơi này, trẻ học được cách tương tác với bạn bè, biết chờ đến lượt, hợp tác trong một đội và xử lý cảm xúc khi thắng-thua. Một cơ thể khỏe mạnh, linh hoạt cũng giúp con có một tinh thần sảng khoái và vui vẻ hơn.

Vận động thô thông qua sự tương tác các trò chơi tập thể ngoài trời như: kéo co 

5 - Là tiền đề vững chắc cho Vận động tinh

Như đã ví von ở trên, vận động thô là nền móng. Một đứa trẻ cần có khả năng ngồi vững và ổn định trên ghế (vận động thô) trước khi có thể tập trung điều khiển các ngón tay để cầm bút chì tô màu (vận động tinh). Sức mạnh của cơ lõi (lưng, bụng) sẽ giúp con có tư thế tốt, tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động đòi hỏi sự khéo léo của đôi tay.

Vì vậy, đầu tư vào việc phát triển vận động thô cho con ngay từ những năm tháng đầu đời chính là ba mẹ đang trao cho con món quà quý giá nhất: một cơ thể khỏe mạnh, một trí tuệ lanh lợi và một tinh thần tự tin để sẵn sàng chinh phục mọi cột mốc trong tương lai.

Việc vận động thô tốt là tiền đề để bé có thể phát triển toàn diện vận động tinh

Các giai đoạn phát triển kỹ năng vận động thô

Hành trình phát triển vận động thô của mỗi đứa trẻ giống như một cuộc phiêu lưu kỳ thú với nhiều cột mốc đáng nhớ. Mặc dù mỗi bé có một tốc độ phát triển riêng, ba mẹ có thể tham khảo các giai đoạn phổ biến dưới đây để đồng hành cùng con một cách tốt nhất.

Giai đoạn 1: Trẻ sơ sinh (0 – 6 tháng)

Đây là giai đoạn nền móng, khi con bắt đầu làm quen và điều khiển cơ thể mình.

• 0-2 tháng: Con có thể ngóc đầu lên trong một khoảng thời gian ngắn khi đang nằm sấp. Các chuyển động của tay chân còn mang tính phản xạ.
• 3-4 tháng: Con có thể nâng đầu và ngực cao hơn khi nằm sấp, chống bằng cẳng tay. Con bắt đầu biết lẫy (lăn từ ngửa sang sấp).
• 5-6 tháng: Con có thể lăn thành thạo cả hai chiều, bắt đầu ngồi được khi có sự hỗ trợ của ba mẹ hoặc gối tựa.

Trẻ sơ sinh (0 – 6 tháng) là giai đoạn nền móng phát triển kỹ năng hoạt động thô

Giai đoạn 2: Trẻ nhũ nhi (6 – 12 tháng)

Giai đoạn của sự dịch chuyển! Con không còn nằm yên một chỗ mà chủ động khám phá thế giới xung quanh.

• 6-8 tháng: Con có thể tự ngồi vững mà không cần trợ giúp. Đây là lúc con bắt đầu trườn, bò để di chuyển.
• 9-10 tháng: Con vịn vào đồ đạc để tự kéo người đứng dậy. Một số bé có thể men theo thành giường, bàn ghế để bước đi.
• 11-12 tháng: Con có thể đứng vững trong vài giây và bắt đầu chập chững những bước đi đầu tiên mà không cần vịn.

Trẻ nhũ nhi (6 – 12 tháng) là giai đoạn bé bắt đầu khám phá thế giới xung quanh

Giai đoạn 3: Trẻ tập đi (1 – 2 tuổi)

Con đã làm chủ được kỹ năng đi và bắt đầu thử thách bản thân với những chuyển động phức tạp hơn.

• 12-18 tháng: Con đi vững hơn, ít bị ngã. Con có thể cúi xuống nhặt đồ vật rồi đứng lên, bắt đầu tập leo cầu thang bằng cách bò lên.
• 18-24 tháng: Con có thể chạy (dù còn hơi cứng), tự leo lên ghế, đá một quả bóng ra phía trước.

Trẻ tập đi (1 – 2 tuổi) và kèm theo những hành động phức tạp hơn trong giai đoạn phát triển vận động thô

Giai đoạn 4: Trẻ mầm non (2 – 6 tuổi)

Đây là giai đoạn bùng nổ về thể chất. Các kỹ năng của con trở nên mượt mà, phối hợp nhịp nhàng và có chủ đích rõ ràng.

• 2-3 tuổi: Con chạy nhanh hơn, nhảy tại chỗ bằng cả hai chân, ném bóng bằng tay.
• 3-4 tuổi: Con có thể đạp xe ba bánh, đứng một chân trong vài giây, nhảy lò cò và bắt được một quả bóng lớn.
• 4-6 tuổi: Con phối hợp các động tác phức tạp như vừa chạy vừa ném bóng, nhảy lò cò thành thạo, leo trèo giỏi trên các thiết bị sân chơi, học cách đi xe đạp hai bánh.

Giai đoạn vận động thô của bé từ 2 – 6 tuổi bùng nổ về thể chất, phối hợp các động tác phức tạp

Lưu ý quan trọng: Các cột mốc trên chỉ mang tính tham khảo. Điều ba mẹ cần làm là tạo ra một môi trường an toàn để con tự do vận động và khám phá theo nhịp độ của riêng mình.

10 bài tập phát triển kỹ năng vận động thô cho trẻ

Thay vì gọi là "bài tập", chúng ta hãy xem đây là những "trò chơi" vui nhộn để khuyến khích con vận động một cách tự nhiên nhất. Dưới đây là 10 ý tưởng đơn giản mà hiệu quả ba mẹ có thể chơi cùng con mỗi ngày.

1. Vượt chướng ngại vật tại gia

• Cách chơi: Dùng gối, hộp carton, chăn, ghế... để tạo thành một đường đi đầy thử thách. Nhiệm vụ của con là bò qua hầm (chăn), trèo qua núi (gối), đi men theo đường hẹp...
• Lợi ích: Phát triển toàn diện các kỹ năng: bò, trườn, leo, giữ thăng bằng và giải quyết vấn đề.

Thử thách vượt chướng ngại vật phát triển toàn diện các kỹ năng: bò, trườn, leo

2. Vũ công nhí tài năng

• Cách chơi: Mở những bài nhạc con yêu thích và cùng nhau nhảy múa tự do. Ba mẹ có thể làm mẫu các động tác như giơ tay cao, xoay vòng, nhảy tại chỗ để con bắt chước.
• Lợi ích: Tăng cường sự phối hợp toàn thân, cảm nhận nhịp điệu và giải phóng năng lượng.

Vũ công nhí thể hiện tài năng, tăng cường sự phối hợp toàn thân

3. Trò chơi với bóng

• Cách chơi: Cùng con lăn bóng qua lại (với bé nhỏ), hoặc đá bóng, ném và bắt bóng (với bé lớn hơn).
• Lợi ích: Rèn luyện kỹ năng phối hợp tay-mắt, chân-mắt và định hướng không gian.

Các bé cùng nhau chơi đá bóng phát triển kỹ năng phối hợp tay-mắt, chân-mắt

4. Bắt chước dáng đi các con vật

• Cách chơi: Hô to "Đi như chú gấu!" và cùng con chống cả tay và chân xuống sàn để đi. Thử các con vật khác như "nhảy như chú ếch", "bò như cua", "trườn như rắn".
• Lợi ích: Tăng cường sức mạnh cơ lõi, tay và chân một cách cực kỳ vui nhộn.

5. Bong bóng diệu kỳ

• Cách chơi: Thổi bong bóng xà phòng và khuyến khích con chạy đuổi theo, nhảy lên để đập vỡ hoặc dùng tay bắt lấy chúng.
• Lợi ích: Luyện tập khả năng chạy, nhảy, phối hợp tay-mắt trong một không gian đa chiều.

Bé chơi đùa cùng bong bóng xà phòng tăng khả năng chạy, nhảy, phối hợp tay-mắt

6. Xây dựng công trình "khổng lồ"

• Cách chơi: Sử dụng các hộp carton, khối xốp hoặc gối lớn để con tự do mang, vác, và xếp chồng chúng lên nhau tạo thành tòa tháp, ngôi nhà...
• Lợi ích: Phát triển sức mạnh cơ bắp, khả năng cầm nắm và nhận thức về không gian.

Cùng nhau xây dựng công trình, giúp bé phát triển sức mạnh cơ bắp

7. Đường băng thăng bằng

• Cách chơi: Dùng băng dính màu dán một đường thẳng (hoặc ziczac) trên sàn nhà. Thử thách con đi chính xác trên đường băng đó mà không bị "rơi" ra ngoài.
• Lợi ích: Rèn luyện khả năng giữ thăng bằng và sự tập trung cao độ.

8. Nhảy lò cò (Hopscotch)

• Cách chơi: Vẽ các ô nhảy lò cò ngoài sân hoặc dùng băng dính tạo ô trong nhà. Hướng dẫn con ném một vật nhỏ vào ô và nhảy lò cò để nhặt lại.
• Lợi ích: Cải thiện khả năng giữ thăng bằng trên một chân, sức bật và sự phối hợp.

9. "Simon says" phiên bản vận động

• Cách chơi: Ba mẹ hô "Simon says: jump!" (Simon bảo: nhảy lên!) và con sẽ làm theo. Nếu chỉ hô "jump!" mà không có "Simon says" thì con phải đứng yên.
• Lợi ích: Rèn luyện khả năng lắng nghe, xử lý thông tin và điều khiển cơ thể theo hiệu lệnh.

Phát triển kỹ năng điều khiển cơ thể theo hiệu lệnh cùng trò chơi "Simon says"

10. Chinh phục sân chơi công cộng

• Cách chơi: Đưa con đến sân chơi gần nhà và để con tự do khám phá cầu trượt, xích đu, thang leo...
• Lợi ích: Một môi trường hoàn hảo để con thực hành mọi kỹ năng vận động thô một cách tổng hợp.

Bé tự do khám phá sân chơi ngoài trời phát triển kỹ năng vận động thô một cách tổng hợp

Những điều cần tránh khi bé vận động thô

Để hành trình phát triển vận động của con luôn vui vẻ và an toàn, ba mẹ hãy lưu ý một vài điều quan trọng sau đây. Việc "tránh" những điều này cũng quan trọng không kém việc khuyến khích con vận động.

1 - Tránh ép buộc và so sánh con với bạn bè: Mỗi đứa trẻ là một cá thể riêng biệt. Việc so sánh "bé A đã biết đi, sao con mình còn chưa?" chỉ tạo ra áp lực vô hình cho cả mẹ và bé. Hãy tin tưởng vào nhịp độ phát triển của con và chỉ can thiệp khi có dấu hiệu chậm phát triển rõ rệt theo khuyến nghị của bác sĩ.

2 - Tránh bao bọc con quá mức: Sợ con ngã, sợ con bẩn, sợ con bị thương là tâm lý chung của cha mẹ. Tuy nhiên, việc liên tục nói "đừng chạy", "cẩn thận ngã bây giờ" sẽ khiến trẻ trở nên nhút nhát, không dám thử thách bản thân. Thay vào đó, hãy tạo ra một môi trường an toàn (dọn dẹp vật cản, lót thảm xốp...) và lùi lại một bước để con tự do khám phá. Những cú ngã nhẹ là một phần không thể thiếu của quá trình học hỏi.

3 - Tránh lạm dụng xe tập đi: Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng xe tập đi không những không giúp trẻ biết đi nhanh hơn mà còn có thể gây hại. Nó khiến trẻ bỏ qua giai đoạn bò và trườn quan trọng, làm sai lệch dáng đi (đi bằng mũi chân) và tiềm ẩn nhiều nguy cơ mất an toàn (lao xuống cầu thang, lật xe). Hãy để con phát triển kỹ năng đi một cách tự nhiên nhất.

4 - Tránh để con vận động trong không gian không an toàn: Trước khi để con tự do chơi đùa, hãy dành vài phút để "quét" một vòng không gian. Loại bỏ các vật sắc nhọn, che các ổ cắm điện, chặn cầu thang, và đảm bảo các đồ vật nặng được cố định chắc chắn. An toàn luôn là ưu tiên số một.

5 - Tránh biến vận động thành một "bài tập" nhàm chán: Trẻ em học tốt nhất thông qua trò chơi. Đừng bắt con "chạy 5 vòng sân cho khỏe". Thay vào đó, hãy rủ con chơi trò đuổi bắt. Sự vui vẻ chính là động lực lớn nhất giúp con yêu thích vận động.

6 - Tránh để các thiết bị điện tử cản trở thời gian vận động: Thời gian xem TV, Ipad quá nhiều sẽ "đánh cắp" khoảng thời gian quý báu mà đáng lẽ con được dùng để chạy nhảy, khám phá thế giới thực. Hãy cân bằng thời gian tĩnh và động, ưu tiên các hoạt động ngoài trời bất cứ khi nào có thể.

Câu hỏi thường gặp

Đây là một vài câu hỏi phổ biến mà các bậc phụ huynh thường thắc mắc trên hành trình cùng con phát triển kỹ năng vận động thô.

Vận động thô khác gì so với vận động tinh?

Đây là một câu hỏi rất hay và quan trọng giúp ba mẹ hiểu rõ hơn về sự phát triển toàn diện của con. Về cơ bản, vận động thô và vận động tinh là hai mặt của một đồng xu, cùng nhau giúp trẻ làm chủ cơ thể mình.

Để dễ hình dung nhất, ba mẹ hãy tưởng tượng:

• Vận động thô giống như xây dựng nền móng và khung của một ngôi nhà. Nó cần sức mạnh của các nhóm cơ lớn để tạo ra sự vững chãi (đi, chạy, nhảy, giữ thăng bằng).
• Vận động tinh giống như trang trí nội thất và các chi tiết tinh xảo cho ngôi nhà đó. Nó cần sự khéo léo của các nhóm cơ nhỏ để hoàn thiện (cầm bút, xâu hạt, cài cúc áo).

Dưới đây là bảng so sánh chi tiết để ba mẹ dễ dàng phân biệt:

Mối quan hệ: Vận động thô là nền tảng cho vận động tinh. Một đứa trẻ cần có khả năng ngồi vững (vận động thô) trước khi có thể tập trung cầm bút chì để tô màu (vận động tinh). Do đó, việc khuyến khích trẻ vận động thô chính là tạo tiền đề vững chắc cho sự phát triển khéo léo sau này.

Làm thế nào để phát triển vận động thô cho trẻ tự kỷ?

Đồng hành cùng trẻ tự kỷ (trẻ có rối loạn phổ tự kỷ - Autism Spectrum Disorder) phát triển vận động thô là một hành trình cần rất nhiều sự kiên nhẫn, thấu hiểu và sáng tạo từ ba mẹ. Nhiều trẻ tự kỷ có thể gặp khó khăn với trương lực cơ, khả năng giữ thăng bằng, hoặc việc lập kế hoạch vận động (biết phải làm gì với cơ thể mình).

Dưới đây là một vài chiến lược thân thiện và hiệu quả ba mẹ có thể tham khảo:

• Chia nhỏ hoạt động: Thay vì yêu cầu một nhiệm vụ phức tạp như "chơi ném bóng rổ", hãy chia nhỏ nó ra: (1) tập cầm bóng, (2) tập đứng vững, (3) tập ném bóng bằng hai tay ở cự ly gần.
• Sử dụng hỗ trợ trực quan: Trẻ tự kỷ thường tiếp thu tốt hơn qua hình ảnh. Ba mẹ có thể vẽ ra các bước của một trò chơi, hoặc dùng các thẻ ảnh để minh họa động tác (ví dụ: ảnh một bạn đang nhảy lò cò).
• Lặp lại và nhất quán: Tạo ra một thói quen vận động vào cùng một thời điểm mỗi ngày. Sự quen thuộc giúp trẻ cảm thấy an toàn, giảm lo âu và sẵn sàng tham gia hơn.
• Tận dụng sở thích đặc biệt của trẻ: Nếu con yêu thích khủng long, hãy cùng con chơi trò "đi như khủng long bạo chúa". Nếu con thích tàu hỏa, hãy dán băng dính trên sàn nhà thành đường ray và để con di chuyển dọc theo đó.
• Tạo môi trường cảm giác thân thiện: Một số trẻ có thể nhạy cảm với âm thanh lớn hoặc ánh sáng gắt. Hãy chọn một không gian yên tĩnh, dùng thảm xốp mềm và các dụng cụ có màu sắc, chất liệu mà con yêu thích.
• Khen ngợi nỗ lực, không chỉ kết quả: Thay vì nói "Con làm được rồi!", hãy khen ngợi và khuyến khích trẻ đúng cách như thử nói "Mẹ thấy con đã rất cố gắng để giữ thăng bằng!". Điều này giúp xây dựng sự tự tin và khuyến khích con tiếp tục cố gắng mà không sợ thất bại.
• Đồng hành cùng chuyên gia: Đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia trị liệu hoạt động hoặc chuyên gia giáo dục đặc biệt. Họ có thể đưa ra những đánh giá chính xác và các bài tập được "may đo" riêng cho nhu cầu của con bạn.

Quan trọng nhất, hãy biến mọi hoạt động thành một trò chơi vui vẻ. Sự kết nối và niềm vui giữa ba mẹ và con cái chính là động lực lớn nhất trên hành trình này.

Chia nhỏ hoạt động, sử dụng hỗ trợ trực quan giúp phát triển vận động thô cho trẻ tự kỷ

Hy vọng rằng qua bài viết này, ba mẹ đã có một cái nhìn rõ ràng hơn về tầm quan trọng của vận động thô và có thêm nhiều ý tưởng để chơi cùng con mỗi ngày. Hãy tạm gác lại những lo toan, cùng con lăn một quả bóng, nhảy một điệu nhạc vui, hay đơn giản là chạy đuổi nhau ngoài sân. Bởi lẽ, món quà quý giá nhất bạn có thể trao cho con hôm nay chính là một tuổi thơ năng động, khỏe mạnh và một nền tảng vững chắc để con tự tin khám phá thế giới rộng lớn ngày mai.

Chúc ba mẹ và bé có những giờ phút vận động thật vui và ý nghĩa